«Հայակը» քաղաքականացված, պետական «սոխառածով», հին մտածողությամբ կազմակերպվող փառատոն է

«Իրատեսի» հյուրն է ռեժիսոր ԱՐՄԱՆ ԵՐԻՑՅԱՆԸ, որի «Մեկ, երկու, երեք…» ֆիլմն այս տարի արժանացավ «Ոսկե ծիրան» մրցանակի՝ փառատոնի «Հայկական համայնապատկեր» մրցույթի «Լավագույն վավերագրական ֆիլմ» անվանակարգում:

«ԱՄԵՆԱԿԱՐԵՎՈՐԸ ՀԱՄԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆ Է, ԼՍԵԼՈՒ ՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ»

-Արման, Դուք նկատում և ֆիլմի նյութ եք դարձնում մարդկանց, որոնք, որպես կանոն, անտեսված են հասարակության կողմից: Այսպիսիք սովորաբար մարդախույս են լինում: Ինչպե՞ս եք կարողանում լեզու գտնել նրանց հետ:
-Իմ ուսուցիչներից մեկը՝ Խաչիկ Չալիկյանը, շատ լավ խոսք է ասել, որը մինչ օրս «հետապնդում է» ինձ. «Աշխարհում ամենամեծ արվեստը մարդկային փոխհարաբերությունների իմացությունն է»: Եթե ցանկանում ես վավերագրող ռեժիսոր լինել, այդ մոտեցմանը պիտի տիրապետես: Հակառակ դեպքում չի ստացվի ոչինչ: Թե ինչպես եմ դա անում, երկար խոսակցության թեմա է: Ամենակարևորը համբերությունն է, լսելու ունակությունը: Իմ հերոսները, բնականաբար, փակ են, բայց պիտի կարողանաս նրանց հասանելի դարձնել: Պետք է ընկերանաս նրանց հետ: Հենց ընկերանում ես, նրանք սկսում են վստահել քեզ իրենց գաղտնիքները:
-«Բաց երկնքի տակ» ֆիլմը կոտրում է պատկերացումների մի ողջ համակարգ անտունների մասին: Ձեր անտունները Բուլգակով ու Հեմինգուեյ են կարդում, Բեթհովեն նվագում: Ձեր ֆիլմից հետո չե՞ն հետաքրքրվել նրանց շիրիմներով ինչ-որ մարդիկ նրանց նախկին կյանքից:
-Ֆիլմն արժանացավ մեծ մրցանակի Սարատովում, որտեղից որ Սաշան էր՝ ֆիլմի հերոսներից մեկը: Սարատովը մեծ քաղաք չէ: Բնականաբար, այնտեղ մարդիկ իմացել են այդ ֆիլմի ու նրա հերոսների մասին: Ինձ մոտեցել է միայն Սաշայի նախկին ուսուցիչը, իսկ հարազատներից ոչ ոք նրանցով չի հետաքրքրվել: Ինքս էլ չեմ փորձել որևէ մեկին գտնել. իրենց կենսագրության, իրենց կյանքի մեջ մտնելը, ինչ-որ բան քչփորելը բարոյական չէր լինի: Տեղայնացնել, ընտանիքի մեջ սահմանափակել որևէ խնդիր ես չեմ ուզում: Դա քիչ կարևոր է: Շատ տեղերում է ցուցադրվել «Բաց երկնքի տակ» ֆիլմը, առեղծվածային պատմությունների բերումով հասել է աշխարհի ամենահեռավոր ծայրերը, ու ես ստացել եմ բազմաթիվ արձագանքներ: Այդ ֆիլմի հերոսները ազգային, տարածքային պատկանելություն, կարծում եմ, չունեն: Դա է խնդրի կարևորագույն կողմը:

«ԵՍ ԷՆՔԱՆ ԵՄ ՄՆԱԼՈՒ ԱՅՍՏԵՂ, ՄԻՆՉԵՎ ՄԻՋԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ԶԳԱՆ ԻՐԵՆՑ ՄԻՋԱԿ ԼԻՆԵԼԸ
ԵՎ ԻՐԵՆՔ ՀԵՌԱՆԱՆ»

-«Բաժանորդը ժամանակավորապես անհասանելի է» ֆիլմը վկայում է, որ ձախողված ֆիլմն էլ է կինոյի, վավերագրության թեմա: Կարելի՞ է ասել, որ ձախողումները Ձեզ համար ստեղծագործական խթան են դառնում:
-Ընդհանրապես դեմ եմ ձախողում հասկացությանը, վախենալուն եմ դեմ, պատժելուն: Դրանք բաներ են, որ մարդկությունն ստեղծել է ու դրանց ձեռքն ընկել կրակը: Ֆիլմը ոչ թե ձախողման, այլ դրամայի բացակայության մասին է: Պատմություն, որը չես կարողանում պատմել: Եթե ես փորձեմ պատմել որևէ պատմություն, որի մեջ դրամա չկա, կոնֆլիկտ չկա, մարդիկ ոչ կհուզվեն, ոչ կժպտան: Այդ պատճառով դագաղագործի մասին ֆիլմը մնացել էր դարակում: Ամեն անգամ բարկանում էի, որովհետև կիսատ գործեր չեմ սիրում: Եվ ես սկսեցի աշխատել, ու ստացվեց էքսպերիմենտալ ֆիլմ: Դա իմ սիրելի ֆիլմերից մեկն է, որը, թերևս, չունի որևէ մրցանակ, մատնվել է լռության այստեղ: Ռուսաստանում ունեցել է մեծ արձագանք: Այնտեղ ընկալել, ճանաչել, սիրել են այդ ֆիլմը: Հայերը մի քիչ մատների արանքով նայեցին ֆիլմը: Տխուր մի բան կա. յուրաքանչյուրս ունի իր ճանապարհը, իր ձեռագիրը, իր գույնը: Երբ փորձում ես մի քիչ այլ լինել, մարդիկ խրտնում են: Մտածում են, որ դու էքսպերիմենտներ չպիտի անես: Դա մահացու ճանապարհ է: Եթե կարող ես էքսպերիմենտներ անել, պիտի անես: Դա չընկալողները ցանկացած ստեղծագործողի համար մահախոսական են գրում, տալիս անվճար ուղեգիր դեպի ստեղծագործական կործանում: Այդ ֆիլմից հետո շշուկներ եղան, թե ես ստեղծագործական ճգնաժամ եմ ապրում: Իսկ ես երբեք ճգնաժամ չեմ ապրել: Չկա մի տարի, որ որևէ բան արած չլինեմ:
-Դուք երկար տարիներ համագործակցում եք «Բարս մեդիա» վավերագրական ֆիլմերի ստուդիայի հետ: Այն բարենպա՞ստ միջավայր է Ձեր ստեղծագործական միտքն իրացնելու համար:
-«Բարս մեդիայում» ամենաերկար աշխատող ռեժիսորն եմ. արել եմ չորս ֆիլմ, ուրեմն դա արդյունավետ համագործակցություն էր: Ճիշտ չեմ համարի, եթե սկսեմ խոսել մեր հարաբերություններում առկա պրոբլեմների մասին: Ես Գաբրիել հրեշտակը չեմ, ոչ էլ իրենք են հրեշտակներ, որ բացառվեն պրոբլեմները: Այսօր ես «Բարս մեդիայում» այլևս չեմ աշխատում, ավարտվեց Արման Երիցյան-«Բարս մեդիա» համատեղ ճանապարհը: Եթե հետագայում «Բարս մեդիան» ունենա ինձ ուղղված առաջարկներ, կքննարկենք դրանք ու կգտնենք լուծումներ:

-Դուք բավական հաջող ռեժիսորական կարիերա էիք սկսել Մոսկվայում, նկարեցիք «Դարի հերոսներ» խորագրով հոլովակների շարք, «Արամ Խաչատրյան» ֆիլմը: Ձեզ ի՞նչը վերադարձրեց Հայաստան:
-Ինձ Հայաստան բերեց «Բարս մեդիան», որի տնօրեն Վարդան Հովհաննիսյանի առաջարկով սկսեցի նկարել «Հայաստանի վերջին լարախաղացը» ֆիլմը: Բայց դրանից առաջ էլ ես չէի գնացել ու մնացել Մոսկվայում: Ես ապրում էի այստեղ, գնում-գալիս էի: Պարզապես երկար ժամանակ էի մնում այնտեղ, որովհետև դա էր պահանջում գործը: Հիմա էլ ես կարող եմ ստանալ դրսում ֆիլմ անելու լավ առաջարկ, գնալ ու նկարել: Բայց ես այստեղ՝ Նոր Նորքում, տուն ունեմ, որտեղ ապրելն ինձ համար շատ հաճելի է: Մենակ թե չխանգարեն: Մեր հիմնական պրոբլեմը դա է. խանգարողները շատ են, օգնողները՝ քիչ: Ասել, որ ես շատ հայրենասեր մարդ եմ և չեմ ուզում Հայաստանից գնալ, չեմ կարող: Իմ մեջ էլ, ինչպես հայաստանաբնակ շատերի, հաճախ ցանկություն է լինում թքել ու հեռանալ էս գեղջկական, տրեխային մտածելակերպ ունեցող, դեպի հետ գնացող երկրից: Բայց ես ինձ սկզբունքային մարդ եմ համարում: Ես էնքան եմ մնալու այստեղ, մինչև այն միջակությունները, որ փորձում են մեզ ղեկավարել, զգան իրենց միջակ լինելը և իրենք հեռանան: Ես ու իմ ընկերները համառորեն ա՛յ այդքան մնալու ենք: Մենք մի քիչ պնդաճակատ ենք: Դա և՛ լավ է, և՛ վատ:

«ՈՍԿԵ ԾԻՐԱՆԸ» ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾԱԿԱՆ ԿԻՆՈՅԻ ՇՔԵՐԹ Է, ՏՈՆԱՀԱՆԴԵՍ»

-«Ոսկե ծիրանի» դերը Ձեր կյանքում: Նկատի չունեմ միայն այս տարվա մրցանակը:
-«Ոսկե ծիրանն» ինձ համար ստեղծագործական կինոյի շքերթ է, տոնահանդես, որի ընթացքում տեսնվում-շփվում ես մտերիմներիդ հետ: «Ոսկե ծիրանի» օրերին ես միշտ արձակուրդ եմ վերցնում և ութ օր հանգստանում: Դա շատ կարևոր փառատոն է, ինչը չեմ կարող ասել «Հայակի» մասին: «Հայակը» քաղաքականացված, պետական «սոխառածով», հին մտածողությամբ կազմակերպվող փառատոն է: Ինչ է նշանակում բեմից հայտարարել, թե որքան գումար է ծախսվել մրցանակի վրա: Այն դեպքում, որ մրցանակակիրը Շառլ Ազնավուրն է: Գավառական մտածողություն ունի «Հայակը», մի բան, որ չես ասի «Ոսկե ծիրանի» մասին: Ինչքան էլ փորձում են «Ոսկե ծիրանին» քաղաքական մոտիվացիաներ կպցնել, ես միանշանակ կարող եմ ասել, որ այդ փառատոնը տարի առ տարի աճում է դեպի վեր, գույն է ստանում: Կարծիքս պայմանավորված չէ նրանով, որ ես երեք անգամ այդ փառատոնում մրցանակ եմ ստացել: Երեք անգամ ստացել եմ, երեք անգամ էլ չեմ ստացել: Սա չէ էականը: Շատ լավ փառատոն է, շատ պոզիտիվ մարդիկ են կազմակերպիչները: Մենք նորածին երեխայից չենք ակնկալում, որ նա պիտի քայլի: Պահանջները թելադրվում են ժամանակի ընթացքում: 12 տարեկան «Ոսկե ծիրանը» ոչ թե պարզապես քայլում է, այլ ֆուտբոլ է խաղում՝ միջազգային առաջնության չափանիշներով: Այն մեր տարածաշրջանի լավագույն «խաղացողն» է փառատոնային դաշտում:
-Պատրաստվում եք խաղարկային ֆիլմ նկարելու Ձեր բնօրրան Սանահին գյուղում: Սա դեռևս նպատակ ու թղթի վրա եղող նախագի՞ծ է, թե՞ արդեն տրված է գործի մեկնարկը:
-Կիսամեկնարկած է: Տա Աստված, անհրաժեշտ ներուժը գտնեմ իմ մեջ ու ավարտեմ: Դա ֆիլմ է ստեղծագործողների «կարապի երգի» մասին: Ֆիլմի գործողություններում ներառված են լինելու մեր հայտնի դերասանները, որոնք պատահաբար հայտնվում են մի կախարդի մոտ (միստիկ ժանրի ֆիլմ է լինելու) և փորձելու են «կարապի երգը» երգելու իրենց երազանքը տասն օրվա ընթացքում իրականացնել: Եթե չիրականացնեն, մահանալու են: Ավելին ասել նպատակահարմար չեմ համարում: Եվ ամփոփելով՝ ասեմ. եթե հարցազրույցի ընթացքում ինչ-որ բանից բողոքեցի, դա դիտարկեք որպես տեսակետ, որովհետև ես դժկամ մարդ չեմ: Կյանքում որևէ մեկից չեմ դժգոհում, չեմ բողոքում: Ով ինչպես ուզում է, թող ապրի: Կրոնական, սեքսուալ, քաղաքական կողմնորոշումները ես չեմ կարևորում: Բոլորն ինձ համար հավասար են: Կարևորն այն է, որ մարդիկ կարողանան ճիշտ ու լավ գործ անել իմ երկրի համար:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ